Şeyh Hamza Sultan
Atkaracalar ilçesinde bulunan Hoşislamlar Türbesi'nde yattığına inanılan Şeyh Hamza Sultan'la ilgili bir anlatıya göre Oğuz boylarından Karacalardan olan obalar günümüzde Atkaracalar'ın bulunduğu çayırlık alanın etrafında altı oba halinde yerleşmişler. Bu yöreye yerleşen Şeyh Hamza Sultan, tamamı Müslüman olan bu obaların cuma ve bayram günlerinde bir araya gelmelerindeki sıkıntıyı görmüş ve günümüzde Atkaracalar'ın merkezinde kendi adı ile anılan caminin olduğu alana bir mescit inşa ettirerek çevre obalarda yaşayanların ibadetlerini kolaylaştırmıştır. Bu mescitte ilk cuma namazını da kendi kıldırmıştır. Obalar, Şeyh Hamza Sultan'ın teşvikiyle Karaca köyüne yerleşmişlerdir. Karaca köylüleri, başlangıçta at yetiştiriciliği ile meşgul olmuşlar yerleşik hayata tamamen alışınca kumaş dokumacılığı yapmışlardır. Osmanlı Padişahı IV. Murat, Bağdat seferine giderken bu yöreye gelmiş, yöre halkının yetiştirdiği atları çok beğenmiş, ordusunun atlarını Karacaların atları ile değiştirmiş ve Karaca köyüne "Atçı Karacalar" adını vermiştir. Zamanla bu isim "Atkaracalar" haline gelmiştir.
"Şeyh Hamza Sultan, yeni neslin okuma-yazmayı öğrenmesi için caminin on metre karşısına bir tekke yaptırmıştır. Daha sonra bu yapı, otuz yatakhane ve büyük bir dershane ile medrese halini almıştır. Dışarıdan gelen fakir talebelerin yatılı olarak kaldıkları medresenin yiyecek, yatacak, kitap ve diğer ihtiyaçlarının hayırseverler tarafından karşılandığı bilinmektedir. Burada pek çok talebe yetiştiren Şeyh Hamza Sultan'ın medresenin alt katında bulunan bir odada Kadiri tarikatının gerekliliklerini yapmıştır. Tarikatı devam ettirmesi için maneviyat kardeşi İlgaz'ın Yerkuyu köyünde türbesi bulunan Şeyh Efendi'ye tarikat sancağını teslim etmiştir. Şeyh Hamza Sultan'dan sonra Yerkuyu'daki Şeyh Efendi, Kadiri tarikatını devam ettirmiştir. Bu nesilden son olarak Şeyh Mehmet Nuri Efendi'nin 1925 senesine kadar tarikatı devam ettirmek için Atkaracalar'a geldiği bilinmektedir. Rivayetlere göre Şeyh Mehmet Nuri Efendi, kırk günlük halvet ve ibadet tertip ederek pîri olan Şeyh Hamza Sultan'ın türbesinin yakınlarında tarikat ehli kişileri toplar ve ibadet ederdi."
Ali Haydar Bayat Hoşislamlar Türbesi ile ilgili şu bilgileri aktarır: "Türbede deliler, tekbirlerle üç defa tesbihten geçirilir. Çamur cöferi (türbe toprağı) parmakla, hastanın alnına, yanaklarına ve çenesine sürülür, kuru cöferden yutturulur. Gerektiğinde hastalar bir iki gece mezarın bulunduğu odada yatırılır. Ancak günümüzde hastanın türbede yatırılmasının haricindeki diğer uygulamalara rastlanmamaktadır.
